2 Hizkuntzalaritza

Hizkuntzalaritzaren inguruko oinarri gutxien-gutxieneko batzuk ikusiko ditugu gai honetan, eduki batzuk ulertu behar baitira, egoki jarraitu ahal izateko ikasgaian.

Gai honetan aurrerapausoak emateko glosategia sortu beharko duzu, pausurik pausu eta zure adibideak jarriaz.

2.1 Zer da Hizkuntzalaritza?

Hizkuntzak eta hauekin zerikusia dituzten fenomenoak aztertzen dituen zientzia.
Hizkuntzak sistema bat bezala funtzionatzen du. Sistema horren barruan fonetika eta fonologia, morfosintaxia, lexikologia, semantika, pragmatika daude.

Hizkuntzalaritza zientzia oso zabala da eta hainbat arlo ditu. Hona hemen batzuk:

Hizkuntzen jabekuntza
Hizkuntzalaritza antropologikoa
Soziolinguistika
Psikolinguistika
Neurolinguistika
Hizkuntzalaritza historikoa edo konparatua
Korpusaren hizkuntzalaritza
Hizkuntzalaritza konputazionala
Hizkuntzalaritza aplikatua
…

2.1.1 Zer izan behar dugu kontuan hizkuntza bat ikasterakoan?

Eragiten duten elementuak asko direla esan ohi da, ikertuenak hauek dira:

Arreta: askotan hizkuntza bat ikasten dugunean ez ditugu gauza asko kontuan izaten… (klasean ariketa laburra)
Filtro afektiboak (motibazioa tartean)
Kanpoko eta barneko faktoreak…

2.1.2 Zer da filtro afektiboa?

Filtro afektiboa L2 jabekuntza/ikaste prozesua ulertzeko teoria bat da, eta L2 bat jabetzeko/ikasteko arrakasta edo hutsegitearekin lotutako aldagai emozionalak azaltzen ditu.
Filtro psikologiko ikustezina da eta L2 jabekuntza/ikaste prozesua erraztu edo oztopatu dezake.
Filtro afektiboa altua denean, ikasleak estresa, antsietatea edo konfiantza eza esperimentatu ahal ditu, eta honek L2 jabekuntza/ikaste prozesuaren arrakasta eragotzi dezake. Filtro afektiboa baxua denean L2 praktikatzeko eta ikasteko jarrera positiboa eta arriskutsu bat (beldur barik) errazten du.

Hausnarketa
(a) Filtro afektiboa kontuan hartuta, zer nolako esperientzia izan duzu beste hizkuntzak ikasterakoan?
(b) Zer egin dezakegu filtro afektiboa txikitzeko?

2.2 Hizkuntzaren atal nagusiak

Semantika
Pragmatika
Morfologia
Sintaxia
Fonetika
Fonologia
…

2.2.1 Semantika eta Pragmatika

2.2.1.1 Semantika

Zeinu linguistikoen esanahiaz arduratzen den hizkuntzalaritzaren azpiatala da. Semantikak esanahi batzuek besteekin duten erlazioa aztertzen du, baita hitzek erreferenteekiko erlazioan dituzten esanahi-aldaketak ere.

2.2.1.2 Pragmatika

Hizkuntzaren erabilera zuzena aztertzen du, eta hizkuntza testuinguru zehatz batean aztertzen du.

2.2.1.3 Esate baterako

Lagun bat afaltzera gonbidatzen duzu, eta zure lagunak pastel bat hartzen duenean zure alabak esaten dio:

Pastela jaten baduzu gehiago lodituko zara!

Zu lotsatuta zaude eta ezin duzu sinetsi alabak lagunari esan diona.

Alabak esan duenak zentzua dauka: pastela jaten badugu, lodituko gara. Baina testuinguru soziala dela eta, amak interpretatzen du alabak lagunari lodi dagoela esan diola. Beraz, lehenengo esaldia, pastela jaten badugu, lodituko gara, semantikari egiten dio erreferentzia, baina esaldiaren erabilera zuzena/desegokia kasu honetan, pragmatikari.

Zuk horren antzerako adibide bat aurkitu behar duzu, ahaleginez, bizi izandako zerbait kontatuaz.

2.2.1.4 Ariketa: Glosarioa, semantika eta pragmatika

Bilatu hurrengo kontzeptuen definizioa eta euskarazko adibideak aipatu:

hiponimoa
hiperonimoa
sinonimoa
antonimoa
homonimoa

2.2.2 Morfologia eta Sintaxia

Morfologiak hitzen barneko egitura aztertzen du.
Nola bereizten ditugu hitzak morfologikoki?
izenak, adjektiboak, aditzak, adberbioak, determinatzaileak, izenordainak, partikulak, aditz laguntzaileak, … Aztertu hurrengo esaldia morfologikoki:

Lagunarekin	etorri	nintzen
Lagun-a-rekin	etor(r)-i	n-in-tze-n
Izena-artik.det.-soziatiboa	aditz erroa-aspk.	1.per-erro.asp-1.per-irg.

2.2.2.1 Euskararen kasua

Hitza maila goreneko unitatea da, morfema unitate minimoena.

Morfema gramatikalak: funtzio gramatikal eta sintaktikoa.

deklinabidea, artikuluak, etab.
Morfema lexikalak: erro baten esanahia.
erro = etxe, edalontzi, zoriontasun, …

Deklinabideak

Izen-sintagma: kasu gramatikalak
Leku-denborazko kasuak

2.2.2.1.1 Kasu gramatikalak

absolutoa: Ø
mutil bat dator
partitiboa: -rik
ez du dirurik
ergatiboa: -k
neskak jan du
datiboa: -i
amari eman diot

2.2.2.1.2 Leku-denborazko kasuak

inesiboa: -n
etxean, amarengan
leku-genitiboa: -ko/-go
etxeko
adlatiboa: -tik, -ra, -rako, -raino, -rantz
etxetik, amarengandik; etxera, amarengana; etxerako, amarenganako; etxeraino, amarenganaino; etxerantz, amarenganantz

2.2.2.1.3 Beste osagarri batzuk

genitiboa: -en
neskaren
instrumentala: -z
gazteleraz
soziatiboa: -kin
neskarekin
motibatiboa: -(n)gatik
neskagatik
destinatiboa: -entzat
neskarentzat

Gehitxuago jakiteko

Ariketa: Aztertu hurrengo esaldia morfologikoki

Laguntza ariketa hau egiteko, hemen

Amaren etxera noa.
Atzo ez ginen eskolara etorri.
Hemen salda dago.
Medikuarengana joan behar dut.

2.2.2.2 Sintaxia

Sintaxiak, berriz, perpausen barneko egitura eta egitura horiek perpausan betetzen duten funtzioa.

Gehitxuago jakiteko

Ariketa: Glosarioa, morfologia eta sintaxia

Bilatu hurrengo kontzeptuen definizioa eta adibideak aipatu:

izen-sintagma
aditz-sintagma
ergatiboa
komunztadura
perpausa

2.2.3 Fonetika eta Fonologia

2.2.3.1 Fonologia

fonemak eta beraien funtzioa aztertzen dituen zientzia. Fonemak unitate linguistiko txikienak dira, ez daukate esanahirik eta abstraktuak dira. Esanahiak bereizteko balio dute: adibidez, kopa eta topa. /k/ eta /t/ ez dute esanahirik, baina bi hitz hauek bereizteko balio dute.

2.2.3.2 Fonetika

Fonetikak soinuak/hotsak eta beraien ekoizpena aztertzen dituen zientzia da. Hau da, soinuak nola eratzen diren eta nola hautematen diren. Hotsak fonemen errepresentazio materialak dira.

2.2.3.2.1 Euskararen hotsak

2.2.3.2.1.1 Bokalak

/a/ : erdiko bokal ireki edo behekoa

/e/ : aitzineko bokal erdi-ireki edo artekoa

/i/ : aitzineko bokal itxi edo goikoa

/o/ : atzeko bokal erdi-ireki edo artekoa

/u/ : atzeko bokal itxi edo goikoa

/y/ : aitzineko bokal biribildu itxi edo goikoa, ortografikoki üz adierazten dena.

2.2.3.2.1.2 Kontsonanteak

24 fonema kontsonantiko daude. Fonemak honen arabera sailkatzen dira:

ahots korden ekintza
sudur/aho barrunbearen arteko bereizketa
ahoskunea
ahots moldea

Ariketa: Glosarioa, fonetika eta fonologia

Bilatu hurrengo kontzeptuen definizioa eta euskarazko adibideak aipatu:

alofonoa
fonema
hiatoa
azentua
diptongo

Ariketa nagusia

Marraztu hizkuntzaren elementuen jabekuntzaren hurrenkera; Barreña (2012) eta Garcia et all. (2014) erabiltzea duzu euskararako.

Ariketa gehigarria

Aurreko ikasturte batzuetan ariketa hau egin da kontzeptuak sendotze aldera. Ikasturte honetako egutegiagatik, aukeran dago egin ala ez:

Euskara alderatu beste hizkuntza batekin ezaugarri linguistikoetan oinarrituta.

https://www.hiru.eus/eu/lengua/semantica (09/10/2018)

https://prezi.com/0s5igkyblus_/pragmatika/

https://www.euskadi.eus/web01-s2ing/eu/contenidos/articulo/c0301/eu_d0301008/0301008.html

https://ikasmaterialak.ehu.eus/hizkuntza-ikasketak/euskal-fonetika-fonologia/euskal-fonetika-fonologiaren-ikasketarako-gaiak.pdf

Erreferentziak

Barreña, A. (2012). Fonologiaren, lexikoaren, morfologiaren eta sintaxiaren garapena haur euskaldunengan. In Hizkuntzaz jabetzen (0-6) (Libk. 16, or. 67–107). Mendebalde Kultura Alkartea.

Garcia, I., Barreña, A., Ezeizabarrena, M. J., Almgren, M., Arratibel, N., & Barnes, J. (2014). Haur euskaldunen komunikazio-garapena neurtzen 30-50 hila-bete bitartean: MacArthur-Bates CDI-III tresnaren euskal bertsioa. Uztaro: giza eta gizarte-zientzien aldizkaria, 88, 33–72.

Euskara Institutua, EHU. (2011). Hots motak, euskal soinuak. In Sareko Euskal Gramatika (SEG). https://www.ehu.eus/seg/fon/1/1/1