Zer behar da eraginkorki funtziona dezan?

Nola ikasten dute umeek tresna hori erabiltzen?

• Besteekin elkarrekintzan
• Ingurukoekin biziz eta partekatuz.
• Umeari egokitutako estrategiak darabiltzaten helduekin.

Hizketan ikastea, komunikazioarekin lotua

• Lehenengo berbak esan aurretik
• Beharrizanei erantzuteko, hitza
• Hizkuntzaren jabekuntza eta garapena komunikazioaren markoan

• Jaiotzatik bere esperientzia interpretatzen saiatuko da. Horretarako dituen estrategiez baliatuko da, hasieran oso mugatuak.

• Umearen paper aktiboa hizkuntzaren garapenean: umeak eraiki egiten du hizkuntza

• Umeak nahiko antzera tratatuko ditu bere esperientziaren datu ezlinguistikoak eta datu linguistikoak:
  • Ezagutzaren beste arloetan bezala, umeak aurre egingo die komunikazioan sortzen zaizkion arazoei: material linguistikoa aztertuko du, inferentziak eta dedukzioak egingo ditu, azpiko legeak aterako ditu, hipotesiak egingo ditu; ez da heltzen zaion moduan gordetzera mugatuko: berreraiki egingo du.
  • Aldez aurretik ezagutzen duena berraztertuko du eta material “ezagun” horrekin esperimentatuko du

• Lan hori egiteko, informazioa beharko du hizkuntzaz eta hizkuntzaren erabileraz, informazio hori interpretatzeko estrategiak garatu eta aukera izan egiten dituen hipotesiak egiaztatzeko.

• Ume txikiaren interpretazio ahalmenak mugatuak izanik, ezinbestekoa izango da helduak haren lana erraztea.

Lehen momentutik saiatuko da umearekin komunikatzen

Informazioa emango dio hizkuntzaz eta hizkuntzaren erabileraz harekin dituen harreman komunikatibo zuzenetan

Umearen hipotesiak baieztatuko edo zuzenduko ditu

Helduaren eginkizuna umearen eraikuntza lan horretan

Umearen lana erraztuko du, andamiatuko du, haren ahalmenetara egokituz:

• hasieran behin eta berriz errepikatzen diren interakzio-marko egonkor eta mugatuak (formatoak) eskainiko dizkio
• ume txikiari zuzentzen dizkion hizkera eta esanahiak egokituko ditu
• beste estrategia batzuk erabiliko ditu

Arreta berezia jarriko du entzule gisa umeak adierazten duena ondo ulertzeko eta umeak esandakotik abiatuko da gaia garatuz edo umea bultzatuz berak egin dezan

• Helduaren eta umearen arteko interakzio patroiak, testuinguru mugatu, egonkor eta ezagunetan garatzen direnak
• Partaide bakoitzaren rolak zehaztuta daude, baina umeak menperatu ahala rolak trukatuko dira
• Hasieran heldua izango da harremana kontrolatu eta zuzenduko duena
• Umearen bizitzaren eguneroko errutinen inguruan (jana, loa, garbiketa, jolasa,…) gertatzen dira

motak

• Arreta bateratuko formatuak

  helduak eta haurrak une berean arreta objektu jakin batean jartzen duteneko interakzioak. (adibidez, irudi-liburuen irakurketa)

• Ekintza bateratuko formatuak

  heldua eta haurra objektu jakin batekin batera dabiltzaneko interakzioak. (adibidez, hartu-emoneko jolasak, sartu-aterakoak, eraikibotakoak,…)

Adibide bat

Heldua eta haurra irudidun liburua irakurtzen

Zaintzailea (objektua seinalatuz): Begira
Haurra: (…)
Zaintzailea: Zer da hori?
Haurra: (…)
Zaintzailea: Txakurtxoa
Haurra: (…)
Zaintzailea: Bai, txakurtxoa
Zaintzailea: Nola egiten du txakurtxoak?
Haurra: (…)
Zaintzailea: Uau, uau
Haurra: Au
Zaintzailea: Holaxe, bai, uau, uau

Helduak ume txikiari zuzentzen dion hizkeraren ezaugarriak

• Hizkera enfatikoagoa: tonu altuak, goranzko intonazioa, azentu markatuagoak, keinuak, …
• Erritmo motelagoa
• Hizkuntza-sistema erraztua:
  • artikulazio argia
  • esaldi laburrak, sinpleak (sintaktikoki eta semantikoki) eta osoak
  • ohiko lexikoa: konplexutasun eta dibertsitate gutxiagokoa
    
• “Orain eta hemen”ari oso lotua
• Galderazko, agintezko eta harridurazko perpausa ugari
• Arreta lortzeko dei ugari
• Errepikakorra
• Hedatzeak (umeak esandakoa gramatikalki osatu edota semantikoki aberasten duten produkzioak)
• …

Formatuen funtzioa

Interpretazio marko gisa

• umearentzat ulergarriagoa egiten dute haren inguruan gertatzen eta esaten dena (informazioa prozesatzeko umeak duen ahalmena mugatua da)
• umearen parte-hartze aktiboa errazten dute (umeak egindakoak edota esandakoak erraz hartzen du esanahia testuinguru horretan)

Oinarrizko termino eta egitura linguistikoez hornitzen dute umea

Adibide bat: Helduak umearen diskurtsoa andamiatzen du

Ama: Esan izekoari non egon zaren.
Umea: Parke.
Ama: Parkean, bai, parkean egon gara. Eta zer ikusi duzu? Esan izekoari zer ikusi duzun.
Umea: Kua-kua.
Ama: Ahatetxuak, ezta?
Umea: Bai.

Beste adibide bat

J -: Ipurdiʒe!

X -: Ipurdiʒe!

J -: Señor makulo!

X -: Semor makulo: budue

J -: Señor makulo kaka!

X -: Señor makulo burue.

J -: Señor makulo: (…) buru:/
señor makolo pelo: (…)
culo

• Komunikazio aurrelinguistikoa
  • hastapenak
  • garapena
• Komunikazio linguistikoa
  • hastapenak
  • garapena

Komunikazio aurrelinguistikoaren hastapenak

0-4 HILABETE - UMEA

• izaki aktiboa: bere inguruarekin harremanetan jarri eta interpretatuko du
• inguruarekiko duen harremana ez homogeneoa: portaera ezberdinak pertsonekin eta objektuekin
• berezkoa duen portaera-bagaiari esker (erreflexuak, biorritmoak, aurpegiekiko duten erakarpena, giza ahotsa beste soinuetatik bereizteko ahalmena, bokalizazioak…), harreman sozial primitiboak helduarekin, portaera horiek intentziorik ez badute ere Komunikazio aurrelinguistikoaren hastapenak

0-4 HILABETE - HELDUA

• Lehenengo momentutik saiatzen da umearekin komunikatzen:
  • umearen portaerak intentzioz janzten ditu
    
  • bere portaera umearenera egokitzen du: umearen mugimenduak, keinuak eta bokalizazioak berak egiten dituenekin txandakatzen saiatzen da (proto-elkarrizketa)
    
  • interakzio-marko egonkor, mugatu eta errepikakorrak eskaintzen dizkio umeari, bera izanik bien arteko harremana kontrolatu eta zuzenduko duena (formatoak)
• Umearentzat oso gratifikanteak diren afektibitate adierazpenak erakusten dizkio

Komunikazio aurrelinguistikoaren garapena

Entzun:

5 - 12 HILABETE

• 4-6 hilabeterekin, pertsonek ez ezik objektuek ere atentzioa emango diote umeari eta umea-heldua bikotea triangelu bihurtuko da
  
• umeak portaeren balore komunikatiboa ikasiko du pixkanaka (“naturalki” dituen portaerak “kulturarki” erabiltzen) eta keinuak, aurpegi-aiderazpenak, begiradak (batzuetan, bokalizazioez lagunduta) bere asmoak, desioak, interesak adierazteko erabiliko ditu
• bokalizazioak gero eta gehiago hurbilduko dira inguruko hizkuntzaren soinuetara
  
• urtearen bukaeran sortuko diren jolasak oso garrantzitsuak izango dira komunikazioaren garapenerako, elkarrizketaren arauak jarraitzen dituztelako (“jolas formatuak “ Bruner-en hitzetan)
  
• afektibitateak jarraitzen du izaten haurrak komunikazioan egiten dituen aurrerapenen eragileetako bat

Jolasak eta komunikazioaren garapena

Urte bukaeran sortzen diren jolasek (hartu-emanekoek, sartu-aterakoek, eraiki-botakoek, kukuarenak,….) elkarrizketaren arauak jarraitzen dituzte.

Jolasteko:

• derrigorrezkoa da asmoa adierazten jakitea eta baita bestearen asmoa interpretatzen jakitea: ASMOAREN IRAGARPENA
• testuingurura erreferentziak egin behar dira: MEKANISMO DEIKTIKOEN ERABILERA
• gai bat konpartitzen ikasi behar da eta horren inguruan bariazioak egin: AURRESUPOSIZIOA KONTROLATZEA

Komunikazio linguistikoaren hastapenak

KEINUTIK BERBARA. 12-24 HILABETE

• Garapen biologiko eta kognitiboan aurrera egin ahala eta komunikazio esperientzia gehiago eta konplexuagoak dituen neurrian, umeak asmoak zehaztasun handiagoz eta modu ekonomikoago batez komunikatu nahi izango ditu eta horrek berba erabiltzera bultzatuko du. Berbek hauek ordezkatzen dituzten keinuen funtzioak beteko dituzte: eskatzea, eskaintzea, ukatzea, …
• Umearen lehenengo berbek ez dute helduentzat duten esanahi bera eta pixkanaka egokitzen joan beharko du helduek egiten duten erabilerara
  
• Lehenengo urtearen bukaeran (18-24h) berbak funtzio berriak adierazteko erabiliko ditu: informazioa eskatzeko, galderak erantzuteko, …

Komunikazio linguistikoaren garapena

2-3 URTE

• Umearen hiztegia izugarri haziko da, kategoria gramatikal guztietako berbak erabiliko dituelarik (izenak, aditzak, izenordainak, adjektiboak, artikuluak, …). Aditzak infinitiboan eta orain aldian
  
• Hitzen lehenengo konbinazioak
  
• Hiru urte betetzear dagoela, gai izango da mintzagaiari jarraitu eta hari informazioa gehitzeko, argitzeko eskaerak egingo ditu, …
• Hizkuntzaren fonemen eskuratze aktiboa

Entzun:

Zelakoak dira gozoagoak, aitaren musuak ala amarenak?

hazurre
hazud-de
hazuerr
hazuddddddrrrre

3 urteko umea

Sozialki

Interakzioak izan ditzake hizkuntza erabiliz, elkarrizketaren oinarrizko arauak ezagutzen dituelako. Hala ere, interakzioaren arrakasta eta iraupena gaiaren eta solaskidearen trebetasunaren araberakoa izango da.

Kognitiboki

Bere mundua kategorizatu du eta gertaeren buru-errepresentazioak erabiltzen ditu gertakizun horietan parte hartzeko, gertatuko dena aurresateko eta gertatutakoa gogoratzeko.

Linguistikoki

Oinarrizko egitura linguistikoak eraiki ditzake bizi izandako gertakizunen berri emateko eta, inoren laguntzarekin, ordura arte partekatu ez duen informazioa emateko.

Hala eta guztiz ere…

Mintzagaian modu jarraituan eta helduek lagundurik aritzeak inplikatzen duen oso trebetasun mugatutik berdinekin eta informazio ez partekatuen inguruan erraztasunez aritu arte bide luzea geratzen da. (M. COMADEVALL – M.C.CARDONA)

HHko lehen zikloko irakasle batek kontuan hartzekoa

• Umeak trebetasun komunikatiboak besteekin era askotako egoeratan dituen harreman komunikatibo indibidualetan menperatzen ditu
• Interakzio horietan eginbeharrekoa umearentzat motibagarria izan beharko da eta bere ahalmenetara egokitua, inplika dadin
• Hasieran interakzioaren antolaketa helduaren esku egongo da
• Afektibitatea haur txikiaren garapenaren eragile inportantea da

3-6 URTE

3-6 URTE

Hizkuntza umeak besteekin komunikatzeko duen tresna izatetik, bere buruarekin komunikatzeko tresna ere bihurtuko da, eta bere inguruan jarduten lagunduko dio umeari

3 urte
: Hizkuntzak umearen jarduera laguntzen du, baina oraindik ez dio balio bera jarduera antolatzeko, planifikatzeko,… Hala ere, bere portaera eta besteena kontrolatzen laguntzen dio

4 urte
: Hizkuntza ekintza aurreratzen eta antolatzen hasten da. Hizkuntza egozentrikoa.

5 urte
: Hizkuntzak ekintza aurreratzen du eta jarduera planifikatzeko eta antolatzeko balioko dio

Besteek umearekin dituzten harremanetan hizkuntza asmo ezberdinetarako erabiliko dutenez, umea erabilera edo funtzio horietan trebatuz joango da.

Umeen hizkuntza funtzioak (J.TOUGH)

Lehenen: norberaren burua finkatu, gidatu, kontatu

Geroago: arrazoitu, iragarri, proiektatu, imajinatu

Funtzioen garapena kategoria bakoitzaren barnean ere gertatzen da:

• umeak funtzio horiek burutzeko erabiltzen dituen estrategia ezberdinek adieraziko dute garapenaren zein puntutan aurkitzen den, hau da, adierazten duen pentsamenduaren konplexutasun maila

• Umeak hiztegia aberastu eta hizkuntzaren oinarrizko egiturak eskuratuko ditu.

• Umearen berbetaren ezaugarri formalak:

3 urte

L1eko fonema gehienen ahoskatzea

Izenordain posesiboen (1.2. perts), adjektiboen eta erakusleen erabilera

3-4 hitzeko esaldi sinpleak

trebetasuna baiezko eta ezezko adierazpen perpausen erabileran

aditzak indikatibozko orainaldian eta aginteran

aditzen aspektu burutuaren eta geroaren erabileraren hastapenak

4 urte

hiztegi zabala eta nahiko zehatza

pertsona izenordainen erabilera zuzena

perpaus konposatuen erabileraren hastapenak (koordinatuak, bereziki)

izenordain galdetzaileak galderetan

baldintzazkoen eta subjuntiboen erabileraren hastapenak

5 urte

L1en fonemen ahoskatze zuzena

hiztegi aberatsa

esaldi konposatuen (koordinatuak zein menpekoak) erabilera

5-6 URTEKO UMEA

Sozialki

Besteekiko harreman mailak ahalbidetzen dio era koordinatuan jolastea eta jolasa hizkuntzaren bidez planifikatzea, nahiz eta oraindik gatazkak gerta daitezkeen. Berbeta solaskidearen beharrizanetara eta egoeretara egokitzen du.

Kognitiboki

Bere ezagutza kontzeptualaren barnean bere kultura propioaren hainbat ezagutza dago: landareak, animaliak, makinak, zenbakiak, espazioa, denbora. Gainera, ezagutza horrek ahalbidetzen dio azalpen luzeak jarraitzea, edukia ulertzea eta garrantzitsuak diren alderdiak gogoratzea.

Linguistikoki

5000-6000 berba inguruko hiztegia du, perpaus-egitura eta egitura diskurtsiboa ondo erabiltzen ditu eta talde sozialaren barruan erabilera oinarrizkoenak interpretatzeko beharrezkoa den hizkuntzaren erabilera pragmatikoa ulertzen du.

(M. Comadevall – M.C. Cardona)